Um nánd, arkitektúr og skipulag

Borghildur Sölvey Sturludóttir, arkitekt, skrifar:

„Fór í kvöld­göngu og það er margt kósý í gangi í bæn­um. Kona á Berg­staða­stræti var á brjósta­hald­ar­anum að hengja upp jóla­skraut, það var kara­okepartý á Þórs­götu og fullur maður með flöskur í poka studdi sig við staur á Vita­stíg.“ Þetta tíst frá Þór­dísi Gísla­dótt­ur, rit­höf­undi, fram­kall­aði sælu­hroll í mér. Sjálf bjó ég í miðbæ Hafn­ar­fjarðar í ára­tugi áður en ég flutti í mið­borg Árósar og ­ná­lægð húsa og fólks skiptir mig máli. Fyrir mér er Þór­dís að skrifa um nánd í umhverf­inu. Hvernig við verðum vör við hvert annað - og þegar þörf er á, komum hvert öðru við. 

Þeg­ar við fáum að vita að nálægð geti verið hættu­leg okk­ur, að snert­ing sé nán­ast ekki leyfð, áttum við okkur á því hvað nándin er okkur mik­il­væg. Að finna fyrir fólki, sam­fé­lagi – að til­heyra. Að sjá fólk, að brosa til fólks og sýna að við komum hvert öðru við. 

Skipu­lag húsa, vega, stíga, þjón­ustu og atvinnu­hús­næðis skiptir hér lyk­il­máli. Nálægð og þétt­leiki eru lyk­il­orð en líka umhverf­ið, tré, gróður og rýmið á milli hús­anna. Að rýmið fyrir nánd­ina sé áþreif­an­leg­t. 

Þetta þarf ekki að vera flókið – arki­tekt­úr­inn sem þarf að birt­ast við götu getur verið á marga vegu og með góðri hönnun yrði þetta leikur einn. Ef um er að ræða íbúðir við umferð­ar­götu þá eru svo­kall­aðir for­garðar best­ir, fjall­drapi, lyng, blóð­berg gæti átt kom­andi ára­tug. Staður til að sitja á og kinka kolli, hin svoköll­uðu „kantzo­ne“ – rými sem eru milli þess að vera prí­vat og opin­ber. Litlar versl­anir þyrftu að fá stóra glugga og hverskyns þjón­usta biði uppá betra hjóla­stóla­að­gengi, hjóla­að­gengi og göngu­að­gengi en þekk­ist í dag. Rýmið fyrir framan húsin væri fyrir fólk frekar en far­ar­tæki. 

Ég sé mikið af  sama fólk­inu á ferð, kon­una með hund­inn, eldri mann­inn með nettó­pok­ann og mann­inn á svöl­unum með sófa­púð­ann undir olbog­anum og sígar­ett­una í hönd. Ég á í sam­skiptum við þetta fólk á hverjum degi, með brosi, aug­sam­bandi og við kinkum kolli. Á þessum for­dæma­lausu tímum finn ég að þetta gefur mér fyll­ingu, eitt­hvert óút­skýrt frelsi í að til­heyra heild og stærra sam­hengi en bara innan veggja íbúð­ar­innar okk­ar. Mér finnst ég til­heyra sam­fé­lag­i. 

Ég get valið um 2 hjóla­leiðir í vinn­una* eina sem býður uppá nátt­úru og kyrrð, líf­fræði­legan fjöl­breyti­leika og ríkt sam­band við nátt­úru og aðra sem er hörð umferð­ar­gata, vel bein og greið, 2 akreinar í sitt­hvora átt­ina, hjóla­stígar og göngu­stígar báðum meg­in. Upp að þess­ari götu er mikil byggð, bæði minni fjöl­býl­is­hús, ein­býl­is­hús og allskyns versl­anir á afmörk­uðum hluta. Á þessum for­dæma­lausu tímum hef ég alltaf valið göt­una, umferð­ina, hávað­ann og fólk­ið. Hér er sam­fé­lagið að reyna að halda sér við, halda haus og þá finn ég hvernig nálægð og nánd skiptir máli. Ekki mis­skilja mig – nátt­úran og nálægð hennar er mér hug­leikin alla daga en í þess­ari hávís­inda­legu rann­sókn minni á eigin hegðun hef ég samt greint hvernig ég lað­ast að ljósi, lífi og umferð meira en fugla­söng og kyrrð. Það sem hefur gerst er að núfylli ég á tank­inn meðal fólks, áður fór ég út í nátt­úr­una.

Lyk­il­orðið á þessu ferða­lagi mínu á hverjum degi er val – eða rétt­ara sagt, frelsi til að velja. Frá miðbæ Hafn­ar­fjarðar og til mið­borgar Árósar varð helsta breyt­ingin okkar sú að dagur fjöl­skyld­unnar er ekki bund­inn í bíl leng­ur. Við komumst allra ferða okkar óháð bíl. 

Þetta eru for­rétt­indi en ættu að vera mann­rétt­indi!

Í gegnum vinnu mína heima á Íslandi var ég óþrjót­andi tals­maður Borg­ar­lín­unnar því í mínum huga er hún tákn­mynd alls sem hefur að gera með frelsi, efna­hag og mögu­leika hverfa á að verða sjálf­bær. Skipu­lag hverfa á höf­uð­borg­ar­svæð­inu þarf að taka mið af fjöl­breyti­leika og blönd­un. En hún getur líka orðið tákn­mynd nánd­ar­inn­ar, hvernig við mæt­umst og hreyfum okkur í umhverf­in­u. 

Nýleg grein Berg­lindar Rósar Magn­ús­dótt­ur, Auðar Magn­dísar Auð­ar­dóttur og Kol­beins Stef­áns­sonar um skóla­hverfi á höf­uð­borg­ar­svæð­inu og þá aug­ljósu stétta­skipt­ingu sem á sér stað á höf­uð­borg­ar­svæð­inu ætti að gefa barna­mála­ráð­herra til­efni til beinna afskipta af skipu­lags­mál­u­m. 

Barna­mála­ráð­herra gæti t.d. látið skoða kvaðir um blöndun hverfa, að 20 % íbúða yrðu bundnar ákveðnu almennu kerfi. Þetta gæti hjálpað við að koma í veg fyrir að heilu og hálfu fjöl­býl­is­húsin yrðu reist til að „redda“. Þetta gæti líka hjálpað til við að fá sam­eig­in­legt átak á höf­uð­borg­ar­svæð­inu, í stað þess að sumum sveit­ar­fé­lögum finn­ist eðli­legt að láta önnur sveit­ar­fé­lög tækla félags­lega blöndun sem gerir það að verkum að stétta­skipt­ingin á milli hverfa og sveit­ar­fé­laga hefur auk­ist til muna.

Sann­an­lega er hér um að ræða kjarna þess sem póli­tík er, að „deila út fjár­munum í inn­viði“ – en eins og skipu­lags­málum er háttað á höf­uð­borg­ar­svæð­inu þá virð­ast sum sveit­ar­fé­lög geta ár eftir ár séð til þess að vanda­mál­in, áskor­anir og sam­fé­lags­blöndun höf­uð­borg­ar­svæð­is­ins sé leyst ann­ars­stað­ar! 

Tím­inn sem fer í það að leysa bíla­stæða­mál ein­stakra reita er mun meiri en fer í það að leysa hvar börnin muni leika sér, hvar fólk mun mæt­ast og hvar við getum komið hvert öðru við. 

Það þarf heilt þorp til að ala upp barn en hvernig þorpið er sam­an­sett skiptir höf­uð­máli. Að tryggð sé nánd, að tryggð sé blönd­un, bæði félags­leg og efna­hags­leg. Þannig græða all­ir. Of mikil eins­leitni kostar sam­fé­lagið meira, nú og til lengri tíma lit­ið.

Ég vil óska ykkur öllum gleði­legs nýs árs -  með von um að 2021 verði ár nánd­ar­inn­ar.

*Áður en við tökum umræðu um veð­ur­far, hjóla­bún­að, hjólafatnað eða flat­lendi Dan­merk­ur, þá vil ég nefna að þeir 7,4 km sem ég hjóla í vinn­una eftir að hafa mokað börnum í skóla eru um 100m upp í mót  auk þess sem hér er er mót­vindur á leið­inni í vinn­una og aftur heim. Ég hef aldrei tíma til að skipta um föt og geri ráð fyrir því að þorna á hverjum degi. Hér hefur nefni­lega rignt og verið þung­búið sam­fleytt í 3 mán­uði! Ég átti það alveg til að hjóla á milli Hafn­ar­fjarðar og Borg­ar­túns og get full­yrt að þessi leið er sam­bæri­leg hvað varðar erf­ið­leika og hug­ar­far!